Refundacja leczenia endometriozy w Polsce od 1 lipca 2025 r. – nowa era kompleksowej opieki nad pacjentkami
1. Refundacja leczenia endometriozy – wprowadzenie
Od 1 lipca 2025 roku Polska dołącza do grona państw europejskich oferujących refundowane leczenie endometriozy w formie kompleksowej, skoordynowanej opieki specjalistycznej. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 30 maja 2025 r., rozszerzono katalog świadczeń gwarantowanych w zakresie leczenia szpitalnego. Nowe przepisy tworzą ramy organizacyjne i finansowe dla realizacji diagnostyki, terapii farmakologicznej oraz leczenia chirurgicznego zaawansowanej endometriozy, a także umożliwiają włączenie do procesu terapeutycznego fizjoterapeutów, psychologów i dietetyków klinicznych.
Refundacja obejmuje procedury przeprowadzane zarówno w trybie szpitalnym, jak i ambulatoryjnym. W praktyce oznacza to, że pacjentki uzyskują dostęp do wielospecjalistycznego zespołu, który odpowiada za diagnostykę obrazową, kwalifikację do leczenia, prowadzenie farmakoterapii oraz wykonanie zabiegów operacyjnych w razie wskazań medycznych.
Wprowadzenie refundacji kompleksowego leczenia endometriozy stanowi odpowiedź na potrzeby kliniczne i społeczne. Według danych AOTMiT, endometrioza dotyczy nawet 10% kobiet w wieku rozrodczym w Polsce, co oznacza populację ponad 1 miliona potencjalnych pacjentek. Choroba prowadzi do przewlekłego bólu, niepłodności, znacznego pogorszenia jakości życia i obniżenia aktywności zawodowej. Wcześniejszy brak spójnego modelu finansowania świadczeń skutkował rozproszeniem opieki i często wydłużał czas do postawienia rozpoznania.
2. Zakres świadczeń objętych refundacją i organizacja opieki
Nowy model przewiduje precyzyjne wymogi wobec ośrodków, które będą mogły realizować świadczenia w ramach refundacji. W szczególności muszą one dysponować odpowiednim zapleczem lokalowym i technicznym, w tym:
- oddziałem szpitalnym o profilu ginekologii lub położnictwa i ginekologii,
- blokiem operacyjnym spełniającym określone standardy techniczne,
- dostępem do pracowni tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego,
- poradnią ginekologiczną oraz poradnią leczenia bólu,
- pracownią endoskopii i zakładem medycyny nuklearnej.
Każdy ośrodek musi zatrudniać interdyscyplinarny zespół specjalistów: ginekologów operujących, chirurgów, urologów, psychologów, dietetyków i fizjoterapeutów.
Tabela 1. Zakres świadczeń refundowanych w modelu kompleksowej opieki
Zakres świadczeń | Opis procedury |
Diagnostyka obrazowa | USG transwaginalne i transrektalne w protokole endometriozy, rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa, scyntygrafia nerek |
Badania endoskopowe | kolonoskopia z biopsją, cystoskopia |
Badania histopatologiczne | w tym badania śródoperacyjne |
Farmakoterapia | leczenie hormonalne i przeciwbólowe dostosowane do stanu zdrowia pacjentki |
Leczenie zabiegowe ginekologiczne | laparoskopia, histerolaparoskopia, laparotomia, wycięcie ognisk endometriozy |
Leczenie zabiegowe pozagenitalne | resekcje jelit, ureteroliza, zabiegi na pęcherzu moczowym, resekcje przepony i zmian w klatce piersiowej |
Leczenie wspomagające | fizjoterapia mięśni dna miednicy, psychoterapia, konsultacje dietetyczne |
Monitorowanie | wizyty kontrolne w 3. i 6. miesiącu po zabiegu, kontrole co najmniej raz w roku przez 3 kolejne lata |
3. Epidemiologia i skala problemu
Endometrioza dotyczy ok. 10% kobiet w wieku rozrodczym, co w Polsce oznacza populację blisko miliona pacjentek. Szacuje się, że nawet 30% kobiet z przewlekłym bólem miednicy ma rozpoznaną endometriozę. Według danych AOTMiT, w pierwszym roku refundacji około 6 tysięcy pacjentek zostanie objętych nowym modelem opieki. Choroba często rozwija się latami – czas od wystąpienia objawów do diagnozy wynosi średnio 7-10 lat.
4. Diagnostyka endometriozy w modelu refundowanym
Diagnostyka endometriozy obejmuje wieloetapowe procedury. Proces zaczyna się od wnikliwego wywiadu klinicznego i badania ginekologicznego, które powinno obejmować ocenę ruchomości przydatków, guzowatości przegrody odbytniczo-pochwowej oraz obecności bolesności w punktach typowych dla naciekania.
Kolejnym krokiem są badania obrazowe:
- USG transwaginalne i transrektalne w protokole endometriozy (kody 88.764 i 88.741), które pozwalają ocenić ogniska głębokie i ruchomość narządów,
- rezonans magnetyczny w skanerze 1,5T lub 3T z kontrastem (kody 88.976 i 88.924) w celu oceny miednicy, przegrody odbytniczo-pochwowej, jelit i innych struktur,
- tomografia komputerowa klatki piersiowej, gdy podejrzewa się endometriozę w przeponie lub płucach,
- scyntygrafia nerek przy podejrzeniu wodonercza,
- kolonoskopia i cystoskopia przy objawach zajęcia jelit i układu moczowego.
Rozpoznanie potwierdza się histopatologicznie na podstawie materiału uzyskanego w trakcie laparoskopii lub laparotomii.
4. Diagnostyka endometriozy w modelu refundowanym
Diagnostyka endometriozy obejmuje wieloetapowe procedury. Proces zaczyna się od wnikliwego wywiadu klinicznego i badania ginekologicznego, które powinno obejmować ocenę ruchomości przydatków, guzowatości przegrody odbytniczo-pochwowej oraz obecności bolesności w punktach typowych dla naciekania.
Kolejnym krokiem są badania obrazowe:
- USG transwaginalne i transrektalne w protokole endometriozy (kody 88.764 i 88.741), które pozwalają ocenić ogniska głębokie i ruchomość narządów,
- rezonans magnetyczny w skanerze 1,5T lub 3T z kontrastem (kody 88.976 i 88.924) w celu oceny miednicy, przegrody odbytniczo-pochwowej, jelit i innych struktur,
- tomografia komputerowa klatki piersiowej, gdy podejrzewa się endometriozę w przeponie lub płucach,
- scyntygrafia nerek przy podejrzeniu wodonercza,
- kolonoskopia i cystoskopia przy objawach zajęcia jelit i układu moczowego.
Rozpoznanie potwierdza się histopatologicznie na podstawie materiału uzyskanego w trakcie laparoskopii lub laparotomii.
5. Kryteria kwalifikacji do leczenia zabiegowego
Refundacja leczenia operacyjnego dotyczy pacjentek spełniających przynajmniej jedno z poniższych kryteriów:
- utrzymujące się objawy bólowe i/lub krwawienia pomimo farmakoterapii I i II rzutu,
- nietolerancja leczenia hormonalnego,
- niepłodność z podejrzeniem endometriozy głębokiej jako przyczyny,
- krytyczne zwężenia jelita,
- wodonercze grożące utratą funkcji nerki.
Decyzja o leczeniu operacyjnym zapada w ramach konsylium interdyscyplinarnego, z udziałem ginekologa operującego i – w razie potrzeby – chirurga ogólnego, urologa lub chirurga klatki piersiowej.
6. Leczenie farmakologiczne
Farmakoterapia obejmuje leki o potwierdzonej skuteczności w zmniejszaniu aktywności endometrium ektopowego i redukcji dolegliwości bólowych:
- analogi GnRH,
- progestageny,
- danazol,
- inhibitory aromatazy.
Zależnie od planów rozrodczych, leczenie może być stosowane samodzielnie lub jako przygotowanie do zabiegu.
7. Leczenie chirurgiczne
Refundowane procedury obejmują:
- laparoskopię lub laparotomię wycięcia ognisk endometriozy,
- resekcje jelita grubego (pełnościenne i dyskoidalne),
- wycięcie części moczowodu lub pęcherza moczowego,
- zabiegi w obrębie przepony i klatki piersiowej.
Szczególnie ważnym elementem jest usuwanie ognisk w zatoce Douglasa, co zgodnie z rekomendacją AOTMiT przynosi znaczną poprawę jakości życia pacjentek.
Tabela 2. Wymagania wobec personelu
Specjalista | Zakres kompetencji |
Ginekolog operujący | minimum 40 zabiegów zaawansowanej endometriozy rocznie |
Chirurg/Urolog | minimum 50 zabiegów resekcyjnych jelita lub układu moczowego rocznie |
Fizjoterapeuta | doświadczenie w rehabilitacji mięśni dna miednicy |
Psycholog | doświadczenie w pracy z pacjentkami z chorobami przewlekłymi |
Dietetyk | planowanie diety wspomagającej leczenie |
8. Opieka wspomagająca i monitorowanie
Opieka wspomagająca obejmuje fizjoterapię, psychoterapię i dietetykę kliniczną. Fizjoterapeuta prowadzi terapię mięśni dna miednicy, psycholog wspiera pacjentkę w radzeniu sobie z przewlekłym bólem i stresem, a dietetyk planuje dietę przeciwzapalną i eliminacyjną.
Monitorowanie efektów leczenia obejmuje wizyty kontrolne w 3. i 6. miesiącu po zabiegu oraz coroczne kontrole przez kolejne 3 lata.
9. Kontekst europejski i doświadczenia innych krajów
Refundacja leczenia endometriozy w Polsce wpisuje się w trend europejski. W Niemczech działa trzystopniowy system referencyjny, w którym ośrodki są certyfikowane na podstawie liczby wykonanych zabiegów i jakości dokumentacji klinicznej. Francja i Holandia również rozwijają sieci wyspecjalizowanych centrów leczenia endometriozy. W Wielkiej Brytanii pacjentki kierowane są do klinik leczenia przewlekłego bólu miednicy, w których zespoły chirurgiczne, psycholodzy i fizjoterapeuci pracują wspólnie nad optymalizacją efektów terapii.
Polski model uwzględnia doświadczenia tych krajów. Świadczenia finansowane przez NFZ mają być realizowane wyłącznie w ośrodkach spełniających rygorystyczne wymagania sprzętowe i kadrowe. Świadczeniodawca musi udokumentować wykonanie co najmniej 65 zabiegów chirurgicznych endometriozy rocznie (w tym 25 resekcji jelit i 10 zabiegów w układzie moczowym).
10. Znaczenie refundacji dla pacjentek
Nowy system to ogromny krok w kierunku poprawy jakości leczenia i skrócenia czasu od pierwszych objawów do terapii. Dotąd wiele kobiet zmagało się z długim i kosztownym procesem diagnostyki, a leczenie operacyjne było dostępne głównie w ramach prywatnych usług medycznych. Refundacja oznacza, że każda pacjentka spełniająca kryteria będzie mogła skorzystać z pełnej ścieżki diagnostyczno-terapeutycznej bez dodatkowych kosztów, w ośrodku certyfikowanym przez NFZ.
Terapia farmakologiczna i zabiegowa będzie uzupełniana o konsultacje psychologiczne i fizjoterapeutyczne, które – jak pokazują badania – wpływają na zmniejszenie objawów przewlekłego bólu oraz poprawę funkcji seksualnych i jakości życia.
11. Podsumowanie
Od 1 lipca 2025 r. leczenie endometriozy w Polsce staje się w pełni refundowane. Model kompleksowej opieki specjalistycznej obejmuje diagnostykę, leczenie farmakologiczne i zabiegowe, opiekę wspomagającą oraz dalsze monitorowanie. Pacjentki mogą liczyć na leczenie w ośrodkach z odpowiednim doświadczeniem, co zwiększy bezpieczeństwo i skuteczność terapii.
To ważny krok w kierunku europejskich standardów opieki nad kobietami cierpiącymi na przewlekłą chorobę, której skutki zdrowotne i społeczne dotychczas były często bagatelizowane.
Literatura i źródła
- https://www.gov.pl/web/zdrowie/leczenie-endometriozy–bezplatna-kompleksowa-opieka
- https://www.aotm.gov.pl
- https://www.acog.org/clinical/clinical-guidance/practice-bulletin/articles/2010/07/management-of-endometriosis
- https://www.nice.org.uk/guidance/ng73
- https://www.mp.pl/ginekologia/choroby/endometrioza
- https://www.termedia.pl/ginekologia
